श्री दत्त नमस्काराष्टक
दत्तात्रेय पूर्ण अवतार असून, ब्रम्हा, विष्णू आणि महेश यांचे एकत्रीत रूप आहे.Dattatrya is considered by some Hindus, to be god who is an incarnation of the Divine Trinity Brahma, Vishnu and Mahesh


श्री दत्त नमस्काराष्टक
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ श्रीगुरुदत्तात्रेयनमस्कारस्तोत्रप्रारंभः ॥
सदा प्रार्थितों श्रीगूरूच्या पदांसी ॥ धरीतों शिरीं वंदितों आदरेंसीं ॥
धरूनी करीं तारिं या बाळकासी ॥ नमस्कार हा स्वामि दत्तात्रयासी ॥१॥
मतीहीन मी दीन आहें खरा हो ॥ परी दास तूझा करीं पाखरा हो ॥
जसें लेंकरूं पाळिते माय कूशीं ॥ नमस्कार० ॥२॥
लडीवाळ मी बाळ अज्ञान तुझा ॥ गुरुवांचुनीं पांग फेडील माझा ॥
तुझ्यावीण दूजा कुणी ना अम्हांसी ॥ नमस्कार० ॥३॥
पिता माय बंधू सखा तूंचि देवा ॥ मुलें मित्रही सोयरे व्यर्थ हेवा ॥
कळोनी असें भ्रांति होई अम्हासीं ॥ नमस्कार० ॥४॥
चरित्रें गुरूचीं करी नित्यपाठ ॥ जया भक्ति लागे पदीं एकनिष्ठ ॥
तयाचे कुळीं दीप सज्ञानराशी ॥ नमस्कार० ॥५॥
वसे उंबरासन्निधीं सर्व काळ ॥ जनीं काननीं घालवी नित्य काळ ॥
तया सद्गुरूचें नाम कल्याणराशी ॥ नमस्कार० ॥६॥
श्रमोनी गुरूपाशिं तो म्लेच्छ आला ॥ तया स्फोटरोगांतुनी मुक्त केला ॥
कृपेनें तसें स्वामि पाळीं आम्हांसी ॥ नमस्कार हा स्वामि दत्तात्रयासी ॥७॥
सती अनुसूया सूधी आदिमाता ॥ त्रयीमूर्ति ध्यानीं मनीं नित्य गातां ॥
हरे रोगपीडा दरिद्रासि नाशी ॥ नमस्कार हा स्वामि दत्तात्रयासी ॥८॥
करोनी मनीं निश्चयो अष्टकाचा ॥ जनांनो करा पाठ दत्तस्तुतीचा ॥
करी माधवाच्या सुता दासदासीं ॥ नमस्कार हा स्वामि दत्तात्रयासी ॥९॥
इति श्रीगुरुदत्तात्रेयनमस्कारस्तोत्रं संपूर्णम् ॥
Translation - भाषांतर

श्री दत्तजन्माख्यान
दत्तात्रेय पूर्ण अवतार असून, ब्रम्हा, विष्णू आणि महेश यांचे एकत्रीत रूप आहे.Dattatrya is considered by some Hindus, to be god who is an incarnation of the Divine Trinity Brahma, Vishnu and Mahesh.


श्री दत्तजन्माख्यान
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
श्रीदत्तत्रेयाय नमः ॥ जयजयावो गजवदना ॥ मंगलारंभीम तुझीच प्रार्थना ॥
वंदितां हो तुझिया चरणा ॥ ग्रंथ पावो सिद्धीसी ॥१॥
जयजयावो सरस्वती ॥ आदिमाया तूंचि शक्ति ॥
बैसनि माझे जिव्हेवरुती ॥ ग्रंथ सिद्धी नेइंजे ॥२॥
जयजयावो गुरुनाथा ॥ कृपाकर ठेवूनि माझिया माथां ॥
सिद्धीस न्यावें या ग्रंथा ॥ हाचि वर मज द्यावा ॥३॥
तुमचें होतां कृपाबळ ॥ ग्रंथ सिद्धीसि जाय सकळ ॥
हें वेदवाक्य जाश्वनीळ ॥ पुराणांतरीं बोलतसे ॥४॥
ॐ नमोजी श्रीदत्त ॥ गुणातीता अपरिमिता ॥
मूळमायाविरहिता ॥ जगतारका जगद्गुरु ॥५॥
पूर्णब्रह्म सनातना ॥ निष्कलंका निरंजना ॥
हे शून्यातीतनिर्गुणा ॥ गुणनिर्गुणातीत तूं ॥६॥
जयजयावो अत्रिनंदना ॥ जयजयावो परात्परगहना ॥
जयजयावो मधुसूदना ॥ कृपागहना जगद्गुरू ॥७॥
जयजयावो दिगंबरा ॥ जयजयावो करुणाकरा ॥
जयजयावो दयासागरा ॥ करुणार्णवा दीनबंधु ॥८॥
जयजयावो भक्तपालका ॥ जयजयावो जगव्यापका ॥
जयजयावो जगन्नायका ॥ कृपा करीं दीनावरी ॥९॥
जयजयावो अवधूता ॥ जयजयावो विश्वकर्ता ॥
जयजयावो कृपावंता ॥ अव्यक्तव्यक्ता सुखमूर्ति ॥१०॥
ऐसा महाराज गुरुदत्त ॥ त्यांचे माहात्म्य ऐसें वर्णीत ॥
चित्त देवोनि सावचित्त ॥ ऐका सकळ श्रोते हो ॥११॥
पूर्वीं नारदें तप अपार केलें ॥ तयासी श्रीविष्णु प्रसन्न जाहले ॥
वर द्यावयासी आले ॥ मग तेणें केला प्रणिपात ॥१२॥
करोनि साष्टांग नमस्कार ॥ उभा राहिला जोडोनि कर ॥
जयजय विष्णु करुणाकर ॥ अपेक्षित वर देइंजे ॥१३॥
अवघे रजोगुण तमोगुण ॥ हे द्वयविरहित करून ॥
मुख्य सत्त्वरूप जाण ॥ तें दाखवीं मजलागीं ॥१४॥
ऐसें बोलतां नारदमुनी ॥ सांगता जाहला कैवल्यदानी ॥
ऐक सखया चित्त देऊनी ॥ सत्त्वरूपाचा विचार ॥१५॥
त्रिभुवनींचें सत्त्वरूप जें ॥ तें मीच आहें बा जाणिजे ॥
परी तम मजसी पाहिजे ॥ म्हणोनि सत्त्व कमी हो ॥१६॥
ऐसें बोलतां मोक्षदानी ॥ नारदमुनि जोडोनि पाणी ॥
विचारिता जाहला तये क्षणीं ॥ तम कासया सांग पां ॥१७॥
मग श्रीविष्णु बोलत ॥ जरी मी सत्त्वरूपीं राहात ॥
तरी माझेनि हस्तें दैत्य ॥ मरणार नाहीं सहसाही ॥१८॥
हें जाणोनियां मानसीं ॥ किंचित् सत्त्व विधिहरांसी ॥
देऊनियां तमोगुणासी ॥ रजोगुणासी जवळ केलें ॥१९॥
ऐसा विचार आहे नारदा ॥ जरी तुज पाहिजे सत्त्वगुणसंपदा ॥
तरी एक आहे ब्रह्मवृंदा ॥ सांगतों सकळ परियेसीं ॥२०॥
जरी ब्रह्माविष्णुत्रिनेत्र ॥ तिघे होतील एकत्र ॥
तरीच सत्त्वरूप स्वतंत्र ॥ दृष्टीं पडेल जाण पां ॥२१॥
ऐसें ऐकूनि उत्तर ॥ बोलतां जाहला मुनिवर ॥
त्रिपुरांतक विधि चक्रधर ॥ करितों एकत्र जाण पां ॥२२॥
ऐसें बोलोनि ते वेळीं ॥ नारद आले भूमंडळीं ॥
तटस्थ जाहली सुरमंडळी ॥ हा संवाद ऐकोनियां ॥२३॥
भुमंडळीं नारदमुनी ॥ विचार करी अंतःकरणीं ॥
ब्रह्मा विष्णु शूळपाणी ॥ एकत्र कैसे होती ते ॥२४॥
ऐसा विचार करीत ॥ त्रिभूवनीं नित्य हिंडत ॥
तंव एके दिवशीं अवचित ॥ अत्रिसदना पातला ॥२५॥
ऋषि नव्हता आश्रमांत ॥ उभा राहिला ब्रह्मसुत ॥
अनुसूयेनें देखोनि त्वरित ॥ आसन दिधले बैसावया ॥२६॥
आसनीं बैसवूनि नारदमुनी ॥ आपण कांडणा बैसे अंगणीं ॥
इतुकियांत अत्रिमुनी ॥ अकस्मात पातला ॥२७॥
स्त्रियेप्रती बोले उत्तर ॥ उदक देई वो सत्वर ॥
ऐसें ऐकतांचि ते सुंदर ॥ उठती झाली ते काळीं ॥२८॥
मुसळ गेलें हातें वरुतें ॥ तें तसेंच सोडिलें तेथें ॥
आणोनि दिधली पतीतें ॥ उदकझारी तेधवां ॥२९॥
ऐसें देखोनि ब्रह्मसुत ॥ मनांत तेव्हां आश्चर्य करीत ॥
धन्य धन्य माउली सत्य ॥ अनुसूया सती हो ॥३०॥
मनीं विचारीं नारदमुनी ॥ अनुसूया पतिव्रतेमाजीं शिरोमणी ॥
हिचे दर्शनेंकरूनी ॥ दोष जातील निर्धारें ॥३१॥
मग तेथोनि नारद निघाला ॥ मनांत विचार एक योजिला ॥
आतां जाऊनि वैकुंठाला ॥ लक्ष्मीपाशीं सागावें ॥३२॥
तेणें होईल कार्यसिद्धी ॥ हें जाणोनियां आत्मशुद्धी ॥
तेथूनि निघाला त्रिशुद्वी ॥ पवनवेगें करुनियां ॥३३॥
वैकुंठासी जाऊनि सत्वर ॥ लक्ष्मीपाशी समाचार ॥
सांगता झाला मुनीश्वर ॥ अनुसूयेचा तेधवां ॥३४॥
नारद सांगे लक्ष्मीलागोनी ॥ अनुसुया सती अत्रिपत्‍नी ॥
त्रिभुवनांत पाहतां शोधोनी ॥ तिची सरी न येचि पां ॥३५॥
पतिव्रतांमाजीं शिरोमणी ॥ स्वरूपें जैसी लावण्यखाणी ॥
तिचें चातुर्य पाहतां नयनीं ॥ परमानंद वाटतसे ॥३६॥
हा सकळ वृत्तांत ऐकतां ॥ लक्ष्मी जाहली विस्मितचित्ता ॥
म्हणे मृत्युलोकीं पतिव्रता ॥ ऐसी सत्त्वरक्षक आहे कीं ॥३७॥
तरी आतां श्रीविष्णूसी पाठवूनी ॥ तिचें सत्त्व घेईन हिरोनी ॥
ऐसे ऐकतां नारदमुनी ॥ परम संतोष पावला ॥३८॥
मग तेथूनि नारद निघाला ॥ मनोवेगें कैलासासी गेला ॥
पार्वतीसी वृत्तांत सांगितला ॥ लक्ष्मीसारिखा तेधवां ॥३९॥
वृत्तांत ऐकूनि पार्वती ॥ विस्मित जाहली परम चित्तीं ॥
म्हणे नारद सांगती कीर्ती ॥ काय आश्चर्य मानवाचें ॥४०॥
नारद म्हणे वो मृडानी ॥ अनुसूयेचे तुलनेलागुनी ॥
तुंही न पुरसी गजास्यजननी ॥ ऐसें मज वाटतसे ॥४१॥
उमा ऐकूनि ते अवसरीं ॥ परम क्रोधावली अंतरी ॥
आदिमाया निर्धारीं ॥ काय बोले ब्रह्मसुतासी ॥४२॥
आतां धाडून कैलासपती ॥ सत्त्वहरण करीन निश्चितीं ॥
ऐसें बोलतां पार्वती ॥ नारदासी आनंद ॥४३॥
मग नारद निघाला तेथुनी ॥ गेला सत्यलोकलागुनी ॥
सर्व वृत्तांत पूर्ववत सांगोनी ॥ सावित्री तेव्हां क्षोभविली ॥४४॥
सावित्री क्षोभली हें देखतां ॥ आनंद वाटे ब्रह्मसुता ॥
म्हणे आपुलें कार्य आतां ॥ सत्वरचि होईल ॥४५॥
ऐसें विचारुनि चित्तीं ॥ नारद निघाला पवनगती ॥
तंव ते समयीं त्रैमूर्ती ॥ आपुलाले स्थाना पातले ॥४६॥
तंव स्त्रिया वृत्तांत सांगती ॥ मृत्युलोकीं मानव वस्ती ॥
त्यांत एक अनुसूया सती ॥ आहे पहा ऋषिपत्‍नी ॥४७॥
पतिव्रतांमाजी शिरोमणी । स्वरूपें असे लावण्यखाणी ॥
नारदमुनि सांगोनी ॥ गेला आतां निर्धारें ॥४८॥
तरी जाऊनि अत्रिआश्रमासी ॥ तिचें सत्त्व हरावें निश्चयेंसी ॥
ऐसें ऐकोनि हृषीकेशी ॥ ब्रह्मा त्रिनयन अवश्य म्हणे ॥४९॥
विधि रुद्र शार्ङ्ग गणी ॥ त्रैमूर्ति एकत्र मिळोनी ॥
अत्रिमुनीच्या सदनीं ॥ येऊनि उभे राहिले ॥५०॥
द्विजरूप धरूनि जाण ॥ उभे राहिल अंगणीं येऊन ॥
हें अनुसूयेनें देखोन ॥ आसन दिधलें बैसावया ॥५१॥
आसनीं बैसतां सत्वर ॥ म्हणती क्षुधा लागली फार ॥
नग्न होऊनि निर्धार ॥ इच्छाभोजन देईजे ॥५२॥
ऐसें ऐकोनि ते सती ॥ विस्मय करी बहुत चित्तीं ॥
काय बोले तयांप्रती ॥ ऐका सादर श्रोते हो ॥५३॥
अवश्य म्हणोनी ते अवसरीं ॥ गृहांत गेली हो सुंदरी ॥
पतीलागीं निवेदन करी ॥ नमस्कारूनि तेधवां ॥५४॥
ऋषि अंतरीं विलोकोनी ॥ पाहे जंव आत्मज्ञानी ॥
तंव चतुर्मुख रुद्र पन्नगशयनीं ॥ छळणालागीं पातले ॥५५॥
हें जाणोनिया मानसीं ॥ तीर्थगंडी देई कांतेसी ॥
गंगा प्रोक्षूनि तिघांसी ॥ भोजन देई जाण पां ॥५६॥
तीर्थगंडी घेऊनि सत्वरी ॥ बाहेर आली ते सुंदरी ॥
गंगोदक प्रोक्षण करी ॥ त्रैमूर्तीवरी तेधवां ॥५७॥
गंगोदकाचा स्पर्श होतां ॥ बाळें जाहलीं हो तत्वतां ॥
हें देखोनि पतिव्रता ॥ काय करी ते वेळ ॥५८॥
कंचुकीसहित परिधान ॥ फेडूनि ठेवी न लगतां क्षण ॥
नग्न होवोनियां जाण ॥ बाळांजवळी बैसतसे ॥५९॥
बाळें घेऊनि मांडीवरी ॥ स्तनीं लावी तेव्हां सुंदरी ॥
पान्हा फुटला ते अवसरीं ॥ देखोनि सती आनंदे ॥६०॥
तिन्ही बाळें शांत करुन ॥ पाळण्यांत निजवी नेऊन ॥
जन्मकथा सांगोन ॥ हालवीतसे निजछंदें ॥६१॥
ऐसे कित्येक संवत्सर लोटले ॥ तंव नारद अकस्मात पातले ॥
अत्रिमुनीनें आसन दिधलें ॥ बैसावया नारदासी ॥६२॥
तंव नारद विलोकोनि पहात ॥ ब्रह्मा चतुर्भुज कैलासनाथ ॥
हे तिन्ही बाळ खेळत ॥ मठामाजी कौतुकें ॥६३॥
ऐसें दखोनि ब्रह्मसुत ॥ मुनीं जाहला हर्षभरित ॥
आतां जाऊनि वैकुंठांत ॥ लक्ष्मी पाशीं सांगावें ॥६४॥
ऐसें विचारोनि चित्तीं ॥ नारद निघाला पवनगती ॥
जाऊनियां वैकुंठाप्रती ॥ लक्ष्मीसी पुसतसे ॥६५॥
म्हणं वो आदिमाये वाहिले ॥ श्रीविष्णु कोठें गेले ॥
ऐसे ऐकून लक्ष्मी बोले ॥ सुतसुतासी तेधवां ॥६६॥
ऐक सखया विरिंचिसुता ॥ मी नेणें विष्णूची वार्ता ॥
ऐसें सिंधुजा सांगतां ॥ सृष्टिकरसुत बोलतसे ॥६७॥
कर्ममुपीसी अतिपावन ॥ अत्रिवाश्राम आह जाण ॥
तो ठायीं जनार्दन ॥ विधिहरांसह वसतसे ॥६८॥
ऐसें सांगोन कमळजेप्रती ॥ नारद गेला कैलासपथीं ॥
गिरिजेस सांगोन निश्चितीं ॥ सत्यलोकासी ॥ जातसे ॥६९॥
नारद आला हें पाहोन ॥ सावित्री पुसे वर्तमान ॥
म्हणे नारदा ऐक वचन ॥ चित्त दऊनि निर्धारें ॥७०॥
नारद म्हणे सावित्रीसी ॥ काय हो मजलागीं पुससी ॥
येरी म्हणे चतुर्वक्त्र पंचवक्त्र हृषीकेशी ॥ कोठें गेले सांग पां ॥७१॥
विधिसुत म्हणे ते अवसरीं ॥ सावित्री सांगतों तें अवधारीं ॥
चतुर्भुज चतुर्वक्त्र द्विपंचकरी ॥ मृत्युलोकीं वसताती ॥७२॥
ऐसें बोलतां ब्रह्मपुत्र ॥ तिघी मिळाल्या एकत्र ॥
जोडोनियां पाणिपात्र ॥ नारदासी विचारिती ॥७३॥
पुर्वीपासोनि वृत्तांत ॥ नारद कैसा सांग त्वरित ।
येरू म्हणे ऐका त्वरित ॥ चित्त देऊनि पूर्वींचा ॥७४॥
अत्रिमुनीचे आश्रमासी ॥ तुम्हीं पाठविलें छळणासी ॥
ऐसें सांगती नारदासी ॥ काय बोलिल्या तेधवां ॥७५॥
अत्रिआश्रम कर्मभूमीसी ॥ कोठें आहे सांग आम्हांसी ॥
आम्ही जाऊं तया ठायासी ॥ घेऊनि येऊ भ्रतार ॥७६॥
ऐसें ऐकतां ब्रह्मसुत ॥ तिघींपती काय बोलता ॥
माझिया मागें यावें त्वरित ॥ दाखवीन तुम्हांसी ॥७७॥
दुरूनि दाखवीन आश्रमासी ॥ मी न यें हो तया ठायासी ॥
ऐसें बोलोन तिघींसी । विधिसुन घेऊनि निघाला ॥७८॥
पुढें जातसे नारदमुनी । मागें येताती तिघीजणी ॥
आश्रमासमीप येऊनि ॥ उभा राहिला ब्रह्मसुत ॥७९॥
उमा सावित्रींसह लक्ष्मीसी ॥ पहा म्हणे आश्रमासे ॥
येरी म्हणती नारदासी ॥ चाल आतां मठांत ॥८०॥
नारद म्हणे मी न यें आश्रमांत ॥ तुम्हींच जावें यथार्थ ॥
ऐसें ऐकोनियां त्वरित ॥ आश्रमांत प्रवेशल्या ॥८१॥
तंव ते पतिव्रता महासती । जिची त्रिभुवनांत जाहली कीर्ती ॥
ती मांडीवरी घेऊनि त्रैमूर्ती ॥ खेळवीतसे आनंदें ॥८२॥
हें देख नि उमा रमा सावित्री ॥ नमस्कार घालिती धरित्री ॥
धन्य धन्य ऋषी अत्री ॥ धन्य अनुसूया सती हो ॥८३॥
मग उठोनिया सत्वर ॥ उभ्या राहिल्या जोडोनि कर ॥
अनुसूयेनें देखोनि साचार ॥ पुसती जाहली तयांतें ॥८४॥
कोण तुम्ही सांगा त्वरित ॥ काय अपेक्षित असेल चित्त ॥
तें सांगावें निश्चित ॥ देईन जाण तुम्हांतें ॥८५॥
हें ऐकोनियां निश्चितीं ॥ सावित्री लक्ष्मी पार्वती ॥
बोलत्या झाल्या अनुसूयेप्रती ॥ पति आम्हांतें देईजे ॥८६॥
येरी म्हणे तुमचे पती ॥ कोठें आहेत सांगा निश्चितीं ॥
ऐसें ऐकोनि पार्वती ॥ सावित्री लक्ष्मी काय बोले ॥८७॥
शिव ब्रह्मा वैकुंठपती ॥ माते हे जाणिजे आमुचे पती ॥
तुझे घरीं बाळें निश्चितीं ॥ होऊनि क्रीडाती स्वच्छंदें ॥८८॥
ऐसें अनुसूयेनें ऐकुनी ॥ गृहांत गेली उठोनी ॥
पतीलागीं नमस्कारूनी ॥ सर्व वृत्तांत सांगितला ॥८९॥
ऐकोनि तेव्हां ऋषि बोलत ॥ तीर्थगंडी नेई त्वरित ॥
गंगा प्रोक्षून पूर्ववत ॥ करूनि देई जाण पां ॥९०॥
ऐसें ऐकूनि ते अवसरी ॥ तीर्थगंडी घेतली सत्वरीं ॥
बाहेर येऊनि झडकरी ॥ काय बोलली तिघींतें ॥९१॥
तुमचे पति निश्चित ॥ खेळताती आंगणात ॥
ते घेऊनियां त्वरित ॥ जावे आपुले स्वस्थाना ॥९२॥
हें ऐकोनि मृडानी ॥ सावित्री लक्ष्मी तिघीजणी ॥
बोलत्या जाहल्या सतीलागोनी ॥ वोळख आम्हासी पुरेना ॥९३॥
तरी माते तूंचि जाण ॥ पूर्ववत देई वो करून ॥
ऐसें तीस नमस्कारून ॥ प्रार्थित्या झाल्या तेधवां ॥९४॥
निरभिमानी जाहल्या चित्तीं ॥ हें देखोनि अनुसूयासती ॥
काय बोले तिघींप्रती ॥ देतें निश्चितीं पति तुम्हां ॥९५॥
मग तिनें गंगोदक प्रोक्षून ॥ विधि नीलकंठ नीलवर्ण ॥
त्रैमूर्ति पूर्ववत करून ॥ दाखविल्या सर्वांतें ॥९६॥
तंव ऋषी जाहला बोलता ॥ आम्हांलागीं टाकूनि जातां ॥
देवाधिदेवा हो काया आतां ॥ त्रैमूर्तींसी बोलतसे ॥९७॥
अत्रि अनुसूया ऐसें बोलती ॥ हें ऐकोनि त्रैमूर्ती ॥
बोलते झाले ऋषीप्रती ॥ आम्हांसि येथूनि न जाववे ॥९८॥
तंव अकस्मात नारद पातला ॥ श्रीविष्णूसी नमस्कार केला ॥
म्हणे आतां त्रैमूर्तीं एक जाहलां ॥ दाखवा कोठें सत्त्वरूप ॥९९॥
माझें पूर्वपुण्य फळा आलें ॥ त्रिगुणात्मक ऐक्य जाहलें ॥
हें ऐकोनि देव बोलिले ॥ नारदासी तेधवां ॥१००॥
तुम्हीं पूर्वीं प्रयत्‍न केला अमूप ॥ युगयुगादि तप ॥
तरी पाहें बां आजि सत्त्वस्वरूप ॥ डोळेभरी नारदा ॥१०१॥
तो दिवस परमपावन ॥ ऐका त्याचें नामाभिधान ॥
सांगतसें सविस्तर पूर्ण ॥ चित्त देवोनि ऐकावें ॥१०२॥
मासांमाजीं मार्गेश्वर ॥ उत्तम महिना प्रियकर ॥
तिर्थीमाजीं तिथी थोर ॥ चतुर्दशी शुद्ध पैं ॥१०३॥
वार बुधवार कृतिका नक्षत्र ॥ ते दिनीं ब्रह्मा विष्णु त्रिनेत्र ॥
तिघे मिळोनि एकत्र ॥ शुद्ध सत्त्व निवडिलें ॥१०४॥
त्रैमूर्तीचें सत्त्व मिळोन ॥ मुर्तिं केली असे निर्माण ॥
ठेविते झाले नामभिधान ॥ दत्तात्रेय अवधूत ॥१०५॥
हा सोहळा देखोनि अनुसूया सती ॥ हर्षभरित जाहली चित्तीं ॥
म्हणे परब्रह्म सत्त्वमूर्ती ॥ दृष्टीं पडला आज हो ॥१०६॥
धन्य धन्य भाग्य आजिचें ॥ निधान देखिलें त्रिभुवनींचें ॥
फळ पावलें पूर्वपुण्याचें ॥ जन्मोजन्मींचें येधवां ॥१०७॥
तंव इंद्रादिक सुरवर ॥ येते जाहले सत्वर ॥
करुणि साष्टांग नमस्कार ॥ उभे राहिले बद्धांजली ॥१०८॥
पूजा करूनि षोडशोपचार ॥ उभे राहिले जोडोनि कर ॥
नारद तुंबर गंधर्व किन्नर ॥ गायन करिती एकसरें ॥१०९॥
यथाविधि पुजा करून ॥ स्तुति करी ब्रह्मनंदन ॥
तैसाचि तो सहस्त्रनयन ॥ स्तवन करी प्रीतीनें ॥११०॥
जयजयावो अत्रिनंदना ॥ जयजयावो कृपाघना ॥
जयजयावो मधुसूदना ॥ पूर्ण ब्रह्मा सनातन तूं ॥१११॥
जयजयावो करुणाकरा ॥ जयजयावो दयासागरा ॥
जयजयावो कृपाकरा ॥ त्रिगुणात्मका दयाब्धी ॥११२॥
जयजयावो निर्विकारा ॥ जयजयावो अत्रिकुमरा ॥
तूं परात्पराचा सोयरा ॥ भवतारक भवाब्धी ॥११३॥
जंव तुमची कृपा होत ॥ तंव मुक तो होय पंडित ॥
तयासी काय न्युन पदार्थ ॥ त्रिभुवनींही असेना ॥११४॥
गुरुकृपा होतां पूर्ण ॥ तयासी होय ब्रह्मज्ञान ।
हें पुराणांतरीं वचन ॥ ब्रह्मादिक बोलती ॥११५॥
ऐसी स्तुति जंव करीत ॥ तवं प्रसन्न झाला कृपाघन दत्त ॥
देता जाहला अपेक्षित ॥ वरदान वेधवां ॥११६॥
कोणी करील आराधन ॥ उपासना विधियुक्त पूर्ण ॥
तये ठायीं रात्रंदिन ॥ मी राहीन जाण नारदा ॥११७॥
दत्तात्रेय नामेंकरून ॥ कोणी करितां माझें स्मरण ॥
तत्काळ उभा राहीन ॥ सहस्त्रनयना जाण पां ॥११८॥
जो प्रातःकाळीं नित्यनेम ॥ दत्त दत्त उच्चारी नाम ॥
तयालागीं मी सकाम ॥ भेट देईन निर्धारें ॥११९॥
कोणतेही रूपेंकरून ॥ द्वादशमास भरतां पूर्ण ॥
तयालागीं मी भेटेन ॥ हें वचन सत्य सत्य ॥१२०॥
उपासना विधियुक्त करोनी ॥ गुरुवचनीं विश्वास ठेवोनी ॥
जो रात्रंदिन माझे ध्यानीं ॥ लक्ष लावील नारदा ॥१२१॥
तयालागीं मी एकक्षण ॥ नारद न जाय कोठें टाकोन ॥
प्रातःकाळीं तयालागून ॥ भेट देईन प्रत्यक्ष ॥१२२॥
ऐसें देतां वरदान ॥ आनंदला ब्रह्मनंदन ॥
सुरादिक सहस्त्रनयन ॥ हर्षभरित जाहले ॥१२३॥
करूनियां जयजयकार ॥ सुमनें वर्षती सुरवर ॥
विमानारूढ शचीवर ॥ जाता झाला स्वस्थाना ॥१२४॥
ऐसा दत्तात्रेयजन्म पूर्ण ॥ ऐकती पढती रात्रंदिन ॥
तयांसी मी निजांगेकरून ॥ रक्षीन रक्षीन त्रिवाचा ॥१२५॥
हा ग्रंथ गृहामाजी असावा ॥ नित्यनेमें संप्रेमें पूजावा ॥
देवपूजेमाजीं ठेवावा ॥ आदरेंकरूनि समस्तीं ॥१२६॥
त्याची फळश्रुती हेचि पूर्ण ॥ ऐश्वर्य चढे रात्रंदिन ॥
यश कीर्ति सदा कल्याण ॥ प्राप्त हे य तयांसी ॥१२७॥
स्वामीकृपेचा हा ग्रंथ ॥ वरी दाशरथीचा आशीर्वाद ॥
त्याचे चरणीं मस्तक ठेवीत ॥ मनोमधव निजप्रेमें ॥१२८॥
इति श्रीदत्तजन्माख्यानं संपूर्णम् ॥ शुभं भवतु ॥
Translation - भाषांतर

अत्रिमुनीची पत्‍नी अनुसूया ही अत्यंत पतिव्रता व साध्वी स्त्री होती. ती आश्रमांत पतीच्या सान्निध्यांत राहून पतीची उत्तम प्रकारे सेवां करित असे. तसेंच आश्रमांत येण्यार्‍या प्रत्येक अतिथीचें मोठ्या प्रेमानें व आदरानें स्वागत करी. वेळींअवेळीं आलेला पाहुणा अनुसूयेच्या आश्रमांतून कधी उपाशीं पोटीं गेला नाहीं किंवा रिक्तहस्तानें गेला नाहीं. तिचा हा आचार पाहून प्रत्यक्ष सूर्यसुद्धां तिला भिऊन वागे; अग्नि तिच्यापुढें शीतल होई; पवन तिच्यापुढें नम्र होई. तिच्या शापाच्या भयानें सारीं पंचमहाभूतें तिचपुढें थरथर कांपत. एवढा तिच्या पतिव्रत्याच्या प्रभाव !
पतीबद्दल तिच्या ठायीं असलेली अनन्य भक्ति व लोकांबद्दल असलेला आत्यंतिक आदर यामुळें तिचें नांव ' साध्वी व पतिव्रता स्त्री ' म्हणून सर्वतोमुखीं झालें. ही वार्ता अर्थात् नारदुमुनींच्या सुद्धां कानांवर गेल्या शिवाय राहिली नाहीं. नारदांचें नांवच मुळीं ' कळीचा नारद ' तेव्हां ही वार्ता त्यांनीं वैकुंठाला जाऊन लक्ष्मीला ( विष्णूची पत्‍नी ) सांगितली, पार्वतीपुढें ( शंकराची पत्‍नी ) अनुसूयेच्या पतिव्रत्याचें गुणगान गाइलें, सावित्रीपुढें ( ब्रह्मदेवाची पत्‍नी ) तिच्या आदरातिथ्याविषयीं धन्योद्गार काढले. तेव्हां साहजिकच त्यांना या अनुसूयेबद्दल मत्सर वाटूं लागला. ही अनुसूया यःकिंचित् मानव व आपण देवी. तेव्हां या अनुसूयेचे वर्चस्व आपणांवर उपयोगी नाहीं. तेव्हां हिचें सत्व हरण करावें असा त्यांच्या मनांत विचार आला आणि हा विचार त्यांनीं आपापल्या पतींजवळ बोलून दाखविला. तेव्हां त्या त्रैमूर्ति (ब्रह्मा-विष्णु-महेश ) क्रोधानें संतप्त झाल्या आणि म्हणाल्या- "ती पतिव्रता कशी आहे तें आम्ही पहातों व तिचा व्रतभंग आम्ही जरूर करतों." अशी प्रतिज्ञा करून ते तिघे मिळून मृत्युलोकांत यवयास निघाले.
त्या तिघांनीं ब्राह्मणाचीं रूपें घेतलीं. शुभ्र धोतर, अंगावर रेशमी उपरणें, यज्ञोपवीत आणि हातांत कमंडलू अशा थाटांत ते तिघे अत्रिमुनींच्या आश्रमांत आले. भर दुपारची वेळ ! ऊन मी म्हणत होतें. अशा वेळीं आपल्या आश्रमांत आलेले ब्राह्मन अतिथी पाहून अनुसूयेनें त्यांना मोठ्या आदरानें बसावयास आसन दिलें. त्यांचे चरण धुतले व भक्तिभावानें त्यांचें पूजन केलें. त्यांना पाटावर बसवून जेवण वाढलें. पण तिला अतिथी म्हणाले- "आम्ही लांबून आलों असून, तुझें सुंदर स्वरूप पाहून आम्हांस इच्छा झाली आहे कीं, तूं नग्न होऊन आम्हांस अन्न वाढावें.''
आसनीं बैसतां सत्वर । म्हणती क्षुधा लागली फार ।
नग्न होऊनि निर्धार । इच्छाभोजन देइंजे ॥
हें वचन ऐकतांच अनुसूया चिंतन करीत मनांत म्हणाली- 'हे कोणी कारणिक पुरुष माझें सत्त्व पाहाण्याकरितां आले असावे. यांस जर विन्मुख पाठविलें तर माझ्या सत्वाची हानि होईल. माझें मन निर्मळ आहे. शिवाय माझ्या पतीचें तपःसामर्थ्य माझ्यामागें आहे.' असें मनांत आणून सती म्हणाली, - "थाबा, तुमच्या इच्छेप्रमाणेंच करितें.''
एवढें बोलून अनुसूया तात्काळ घरांत गेली. त्या वेळीं तिचे पति देवाजवळ ध्यानस्थ बसले होते. त्यांस ही सारी कथा निवेदन केली. तेव्हां मुनींनी अंतर्ज्ञानानें हें सारें ओळखलें व आपल्या पत्‍नीस एका पंचपात्रांत गंगोदक देऊन म्हणाले, - "हें गंगोदक त्या अतिथींच्या अंगावर उडव व त्यांना इच्छाभोजन दे."
हें जाणोनियां मानसीं । तीर्थगंडी देई कांतेसी ।
गंगा प्रोक्षूनि तिघांसी । भोजन देई जाण पां ॥
तेव्हां पतीच्या आज्ञेप्रमाणें ती तीर्थाची पंचपात्री हातीं घेऊन अनुसूया आश्रमाबाहेर आली, हातांतील गंगोदक त्या तिघांवर उडविलें. तो काय ? त्या गंगोदकाचा स्पर्श होतांच ते तिघे अतिथी तत्काळ बालक झाले. लहान बालक ! अगदीं लहान !! तीं तीन गोजिरीं गोजिरीं बालकें पायांजवळ लोळूं लागलीं. तेव्हां अनुसूयेनें तात्काळ त्यांना उचलून कडेवर घेतलें आणि त्या अतिथींच्या इच्छेप्रमाणें-
कंचुकोसहित परिधान । फेडूनि ठेवी न लगतां क्षण ।
नग्न होवोनियां जाण । बाळांजवळी बैसतसे ॥
बाळें घेऊनि मांडोवरी । स्तनीं लावी जेव्हां सुंदरी ।
पान्हा फुटला ते अवसरी । देखोनि सती आनंदे ॥
अशा तर्‍हेनें गंगोदक उडविल्यावर त्या तिघां अतिथींची बालकें झाली तीं बालकें रडू लागलीं. तेव्हां त्यांना भूक लागली असेल असें समजुन अनुसूयेनें त्यांना यथेच्छ स्तनपान करविलें. त्यांची क्षुधा निवारन केली व त्यांना पाळण्यांत घालून थोपटून निजविलें. असें या पतिव्रत्याचें फळ आहे.
अशीं कित्येक युगें लोटलीं. पण हीं तिन्ही बालके. मात्र आहेत त्याच स्वरूपांत राहिलीं. असें होतां होतां एकदां नारदमुनीचीं स्वारी अत्रिमुनींच्या आश्रमांत आली. मुनींनीं त्यांचें आदरानें स्वागत करून बसावयास आसन दिलें तेव्हां त्यांच ठिकाणीं तीं तीन बालकें ( ब्रह्मा-विष्णु-महेश ) रांगत खेळत असतांना नारदांनीं पाहिलीं. नारदांनी त्या बालकांना तात्काळ ओळखलें, पण तेथें ते कांहींच बोलले नाहींत. अत्रिमुनींचा निरोप घेऊन स्वर्गलोकीं आले व ही गोष्ट त्यांनीं लक्ष्मी, पार्वती व सावित्री यांना सांगितली. तेव्हा त्या फार चिंताग्रस्त झाल्या.
ऐसें सांगताम ब्रह्मपुंत्र । तिघी मिळाल्या एकत्र ।
जोडोनियां पाणिपात्र । नारदासी विचारिती ।
तेव्हां त्या तिघांनी नारदाला हात जोडून अशी विनंती केली कीं, 'हे मुनिवर, आम्हांला त्या अत्रिमुनींच्या आश्रमांत घेऊन चला. म्हणजे आम्ही आपापले भ्रतार ( पति ) परत शोधून घेऊन येऊं. तेव्हा नारदांनी त्यांना तो अत्रिमुनींचा आश्रम दाखविला.
इकडे या तिघी त्या अनुसूयेकडे गेल्या. तिची त्यांनी करुणा भाकुन झालेली सारी कथा निवेदन केली व अनुसूयेची क्षमा मागितली. तेव्हा त्या अनुसूयेस दया येऊन तिनें हा वृत्तांत आपल्या पतीस सांगितला. तेव्हां अत्रिमुनींनीं फिरून गंगोदक देऊन तें त्या बालकांवर शिंपडण्यास सांगितलें.
तेव्हा हातांत तीर्थाची पंचपात्री घेऊन अनुसूया बाहेर आली. त्या बालकांवर गंगोदक शिंपडलें. तेव्हां तीं बालकें पूर्ववत् देवस्वरूप झाली. ब्रह्मा- विष्णु- महेश. इतक्यांत मुनि बाहेर आले. त्यांनीं देवांना साष्टांग नमस्कार घातला. त्यावेळीं विष्णु, शंकर, ब्रह्मदेव, प्रसन्न झाले व म्हणाले, "हे अनुसूये आम्ही तुजवर प्रसन्न झालों आहोंत. इच्छित वर माग !" तेव्हां अनुसूयेनें 'तिघे बालक ( ब्रह्मा - विष्णु- महेश ) माझ्या घरीं तीन मूर्ति एकरूप होऊन पुत्राप्रमाने राहूं देत' असा वर मागितला. तेव्हा 'तथास्तु' असें म्हणून देव अंतर्धान पावले. आणि-
मासांमाजीं मार्गेश्वर । उत्तम महिना प्रियकर ।
तिर्थीमाजीं तिथी थोर । चतुर्दशी शुद्ध पैं ॥
वार बुधवार कृत्तिका नक्षत्र । ते दिनीं ब्रह्मा विष्णु त्रिनेत्र ।
तिघे मिळोनि एकत्र । शुद्ध सत्त्व निवडिलें ॥
त्रैमुर्तींचें सत्त्व मिळोन । मूर्ति केली असे निर्माण ।
ठेविते झाले नामभिघान । दत्तात्रेय अवधूत ॥
अशा तर्‍हेनें मार्गशीर्ष शुक्ल चतुर्दशीच्या दिवशी दत्तात्रेयाचा जन्म झाला. तीन शिरें, सहा हात आणि तेजस्वी अंगकांतीचें ते बालक पाहून सती अनुसूयेला अत्यानंद झाला. ती पतिव्रता स्त्री खरोखर धन्य होय !
तेव्हांपासून आजतागायत मार्गशीर्ष शुक्ल पौर्णिमेला प्रदोषकालीं दत्ताच्या देवालयांत दत्तजयंतीचा उत्सव प्रतिवर्षी साजरा होतो. तसेंच घरोघरीं दर गुरुवारीं दत्ताच्या तसबिरीला हार घालून दत्तभक्त त्याचें पूजन व प्रार्थना करतात.
ज्या ज्या ठिकाणीं मन जाय माझें
त्या त्या ठिकाणीं निजरूप तूझें ।
मी ठेवितों मस्तक ज्या ठिकाणीं
तेथें तुझे सदगुरु पाय दोन्ही ॥
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुर्गुरुर्देवो महेश्वरः ।
गुरुः साक्षात्परं ब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥

एकदा डोळ्यातल्या एका अश्रुने दुस-याला विचारले......
'ए आपण असे कसे रे
ना रंग, ना रूप,
नेहमीच चिडीचुप,
आनंद झाला तरी डोळ्यातुन बाहेर,
दु:खाच्या प्रसंगीही दुराव्याचा आहेर,
कोणीच कसे नाही थांबवत आपल्याला,
किनारा ही नाही साधा या पापण्याला............

दुस-यालाही मग जरा प्रश्न पडला,
खुप विचार करून तो बोलला,
रंग-रूप नसला तरी,
चिडीचुप असलो जरी,
आधार आपण भावनांचा,
आदर राखतो वचनांचा,
सान्त्वनांचे बोल आपण
अंतरीही खोल आपण,
सुखात आपले येणे व्यक्तिपरत्वे,
दु:खाच्या प्रसंगी आपलेच महत्व,
आपल्याला नाही कोणी थांबवु शकत,
बंधनात नाही कोणी बंधवु शकत,

उद्रेक आपण मनातील वेदनांचा,
नाजुक धागा वचनातील बंधनांचा,
भावबंध ह्र्दयातील रुदनांचा,
स्वरबद्ध झंकार तनातील स्पन्दनांचा ,
म्हणुनच,
आपले बाहेर पड़णे भाग आहे,
आपल्यामुलेच आज हे जग आहे.
अशीच आपली कहाणी.........
ऐकून ही अश्रुची वाणी
अश्रुच्याच डोळ्यांत आले पाणी............ ......... ....

भरल्या जखमेवरची खपली
काढावीस असेच तू
जिवघेणे बोललीस अन्
मनाचा कोपरा ढासळला !

गच्च भरले घर
पाखराने एक एक पंख
गाळावे तसे
विलग झाले,
तू सारवलेली भुई माती लिंपल्या भिंती
सगळच कसं दुरावलं
आता तू माझ्यावर सगळा
भार टाकून
सतीच्या व्रुन्दावनापाशी
जाऊन बसू नकोस !


परंपरांचे ओझे अन्
संस्काराचे जोखड वागवत
तू काळ्याचे पांढरे केलेस,
कुंकू हरविले तरी तू
अबीर कपाळी लावून
विठ्ठलाला आळवत राहिलीस
माझे माऊली ! माझे माऊली !

तुला एकच सांगतो
मला माझ्या वाटे चालू दे !
वांझोट्या वारशाचे ओझे
माझ्या शिरी देऊ नकोस
माझे माऊली !
अश्या वंशाला वाढविण्यापेक्षा
तू पंढरीची वाट चाल
मी पडक्या वाड्याच्या प्रवेशद्वाराची
पायरी होऊन इथेच राहीन !

विजयकुमार.......................19 / 01 / 2009

गळतीच्या धारेला पळतीचा पाऊस
अलिकडे पलिकडे घालतोय धुडगुस
पानं पानं बिथरली अंगोपांगी शहारे
नवतीच्या अंगोबाला तारुण्याचे धुमारे
कारुण्याचे मोर मनी पाखडती पिसारे
सोसाट्याला कुणी सांगा बिथरले सारे

पिसाट्याची पोर म्हणे पिसाटली पार
गाभुळल्या ओठालागी पिशी पिशी धार
सपासपा शिडकावा ओलेत्याची झाडी
नादावली पोर थोडी भांबावली थोडी
पाणी पाणी खळाखळा काढे तिची खोडी
दंगामस्ती अंगाची गा विस्कटली घडी

असा तिचा सखा कसा घावला उनाड
धडगत नाही तिची पडली गा धाड़
------------------------------------------
ganesh adkar,shirwal

तो येणार म्हणुन ती खुश होती
थंड ओठांमध्ये आज उब होती
किती वेळा घर सजवत होती
हजारदा मनाला बजावत होती

आल्यावर तो सोफ्यावर बसेल
म्हणुन सोफा स्वच्छ हवा
चहा मागितल्यावर त्यान
कोणत्या कपात चहा द्यावा?

सा~या त्याच्या आवडी-निवडी
आज ती जपत होती
केवळ त्याच्या आवडी खातर
आज ती खपत होती

मुद्दाम आय-ब्रो केला होता
लिपस्टिक ओठांवर खुलत होती
ओठांची कमान वाकवून उगाच
सप्त-सूर उधळत होती

कधी नाही तो आज तिन
सजायला वेळ घेतला होता
मुद्दामच म्हणा, त्यान दिलेला
गुलाबी ड्रेस घातला होता

तिला ध्यास लागला होता
बेलच्या आवाजाचा
सारखा कानोसा घेत होती
वाजणा~या पाउल-खुणाचा

अन बेल वाजलीच
तो कदाचित आला होता?
पण...
दुसर-तीसर काही नसून
हा ही एक भास होता

असे भास तिला रोजच होतात
तो सोडून गेल्यापासून
अशीच रोज सजुन बसते ती
तो येइल अशी आशा ठेवून
वेडी आशा ठेवून.....


===================================
किरण जाधव (20/02/09)
===================================

तुझ्या त्या असाध्य आजारात
मी पण मरत होतो तुझ्या बरोबरच
कणा कणाने .. क्षणा क्षणाने
तेव्हाच ठरवल होत..
ताजमहाल बांधून दिखवा करण्यापेक्षा
सरळ तुझ्या मागेच चालत जाव
पलीकडच्या आकाशात

पण अगदी शेवटच्या क्षणी
तू दिलेली शपथ ... 'माझ्या साठी जग'
आणि निघून गेलीस .... एकटीच ...

तसा मी अजुन जिवंत आहे ग ...
पण काय होत माहितीये
तुझ्या शिवाय ईथे जगता येत नाही
अन् .. तुझ्या शपथे साठी .. मरताही येत नाही

--- हरवलेले आकाश